هکتور هانری مالو یک نویسنده فرانسوی بود که در سال ۱۸۳۰ متولد و در سال ۱۹۰۷ بدرود زندگی گفت. او در زمان خودش یکی از مشهور ترین نویسندگان فرانسه و جهان بشمار میآمد. مالو درس حقوق در شهر روآن و پاریس خوانده بود ولی در آخر تصمیم گرفت که به زمینه مورد علاقه خود ادبیات روی آور شود. در کشوری مانند فرانسه که بطور تاریخی پیوسته در صدر ادبیات جهان قرار داشته است یافتن جائی برای رشد و نمو و کسب شهرت در زمینه ادبیات کار آسانی نیست. اولین کتاب او در سال ۱۸۵۹ بچاپ رسید و بعد از آن بیشتر از هفتاد کتاب تالیف کر
مشهورترین و موفق ترین کتاب او بدون شک کتاب ' بدون خانواده ' بود که بعدها به اسامی مختلف و بزبانهای چاپ و تجدید چاپ شد. نام کتابی را که در دست دارید از قدیمی ترین نسخه انگلیسی کتاب گرفته شده است. خود مالو در اغلب مقالاتش از این کتاب بنام کودک سر راهی یا پسر بچه سر راهی یاد میکند. این کتاب فقط در آمریکا بیشتر از پانزده بار تجدید چاپ شده است
اولین چاپ این اثر در سال ۱۸۷۸ توسط بنگاه ' هاشت ' در پاریس منتشر شد و توسط هنرمند نقاش مشهور آنزمان امیل بایار بتصویر کشیده شده است. امیل بایار در زمان خودش شهرت زیادی کسب کرده و نقاشی های کتابهائی چون بینوایان هوگو و ژول ورن را انجام داده است. این نقاشی ها کپی رایت بنگاه هاشت بوده و در هیچ یک از چاپ های بعدی کتاب در فرانسه و بقیه دنیا بچشم نمیخورد. خوانندگان فارسی زبان از مزیت استثنائی شامل نشدن ایران در قوانین بین المللی کپی رایت استفاده کرده و مترجم اجازه کپی کردن این نقاشی ها را کسب کرده و حالا در اختیار خوانندگان این کتاب قرار میدهد. نقاشی پشت جلد از کتاب ترجمه شده بزبان اسپانیائی بر گرفته شده است. از روی این کتاب تعداد زیادی فیلم و کارتون هم با اسامی مختلفی تهیه شده است
این کتاب با نام بیخانمان در حدود سی سال پیش بفارسی ترجمه شده است. ضمن ابراز احترام به مترجم قبلی که متاسفانه حالا دیگر در قید حیات نیستند نکاتی به ذهن مترجم سالخورده این کتاب رسید که زحمت ترجمه مجدد این اثر را بیهوده و بی ثمر نمیکرد. در اولین برخورد خواننده از زبان مقید و نامانوس کتاب متعجب شده که این ابدا ربطی به نویسنده کتاب هکتور مالو که پیوسته بزبان ساده مینویسد نداشته است. مترجم محترم قبلی در خارج از ایران متولد شده و تحصیلات خود را بپایان رسانده و قدری از تطور زبان امروزی فارسی بدور مانده بود
مترجم سالخورده این کتاب بخود این اجازه را داده که متدكر شود ترجمه یک کتاب مشهور کار سختی بوده و هر گونه تحریف یا کاهش در متن باعث از دست رفتن منظور نهائی نویسنده خواهد شد. دنبال کردن خطوط اصلی داستان و وقایع البته مهم است ولی هنر یک نویسنده بزرگ اغلب در حواشی و مطالبی که مستقیما مربوط به وقایع نمیشود جلوه میکند. مترجم بمیل خود نمیتواند مطلبی را حذف یا اضافه کند. البته چنانکه در فرهنگ غرب متداول است کتابهائی نظیر این کتاب که در طول زندگی نویسنده بار ها و بارها بزبان های مختلف تجدید چاپ شده تغییراتی در هر چاپ توسط خود نویسنده در جهت بالا بردن سطح ادبی اثر ایجاد میشود. در چاپهای متعدد کتابی را که در دست دارید برای خوانندگان انگلیسی زبان تغییراتی توسط خود مؤلف ایجاد شده که فصل بندی کتاب، مطالب اضافی و خیلی بندرت حذف قسمتهائی را شامل میشود. حتی نام کتاب در چاپهای انگلیس و آمریکا به پسر سر راهی و کتاب بعدی مالو به دختر سر راهی تغییر کرده است.
بدیهی است که این تغییرات نه تنها از ارزش و اهمیت کتاب نمیکاهد بلکه همانطور که مؤلف انتظار داشته است به درجه هنری آن میافزاید.
هنر هکتور مالو در اینست که از یک داستان ساده ماجراجوئی اثری خلق میکند که یکی از بالاترین ارزشهای هنری را در ادبیات غرب بدست میآورد. حوادث و وقایع کتاب بیشک جالب و گیرنده است ولی جنبه هنری آن ریشه در مطالب جانبی که مستقیما مربوط به حوادث نمیشود دارد
نکته دیگر اینست که مالو زندگی مردم عادی و سطح پائین جامعه را تشریح میکند که وابسته به قیود اخلاقی و مذهبی مخصوص بخود هستند. ترجمه چنین مطالبی اگر بدلیل تجربه شخصی مترجم و آشنائی با این رسوم نباشد بنظر اضافی و بیهوده آمده و در ترجمه قبلی این کتاب بطور کلی حذف شده است. نویسنده ای مانند مالو هرگز بدون جهت قلم فرسائی نکرده و حذف و مخدوش کردن ، صدمه اساسی به تمامیت اثر است
در بعضی قسمتها هم ترجمه اشتباه خواننده را سرگردان و مطلب را مخدوش مینماید. بعنوان مثال در صفحه ۱۲۳ ویتالیس تصمیم میگیرد که شب را در محلی در حومه پاریس بصبح برساند. در نسخه اصلی کتاب بفرانسه و چاپ انگیسی آن به این محل ' کاریر ' اطلاق شده است. از قرن شانزدهم ببعد در زبان های اروپائی این کلمه که معانی مختلف از قبیل مسیر و سابقه شغلی دارد به زمین مسابقه اطلاق میشده است. در ترجمه قبلی این کلمه بدلیل نامعلومی این کلمه معدن سنگ ترجمه شده که نه تنها وجود یک معدن در حومه پاریس مطلب عجیبی است بلکه با اتفاقاتی که در بعد رخ میدهد همخوانی نداشته و خواننده فارسی زبان را سر در گم میکند. احتمالا شباهت کلمه ' کوآری ' با ' کاریر ' موجب این اشتباه شده است
بدیهی است که انسان جائز الخطا است و هر کس اشتباه میکند. ولی وقتی تعداد اشتباهات زیاد میشود مطالب گنگ شده و تقصیرات بگردن مؤلف بیگناه میافتد. بعنوان یک مثال دیگر در کتاب دوم دو فصل کامل که مربوط به حوادثی در یک معدن ذغال سنگ میشود بطور کلی حذف شده است. مشکل از آنجا پیش میآید که فصول کتاب با هم ارتباط داشته و از هم مجزا نیستند. در نتیجه تمام شخصیت هائی که در این دو فصل مهم به خواننده معرفی شده اند وقتی در فصول بعدی ظاهر میشوند مترجم محترم مجبور به حذف آنها هم میشود
به این دلیل و دلایل دیگر مترجم این کتاب تصمیم گرفت که بار دیگر از روی قدیمی ترین نسخه انگلیسی کتاب ، آنرا بفارسی برگرداند. این ترجمه با امانت کامل صورت گرفته و هر نوع تغییرات جزئی از اولین چاپ توسط خود نویسنده صورت گرفته است
